De nieuwe Gladwell is een echte Gladwell maar tegelijkertijd ook anders dan de voorgangers. Laat ik je geheugen nog even opfrissen: in ‘The Tipping Point’ betoogde Gladwell hoe ideeën, trends of producten ‘opeens’ als virussen verspreid worden. In ‘Blink’ liet hij zien wat de kracht van intuïtie is en in ‘Outliers’ betoogde Gladwell dat succes voortkomt uit heel gericht trainen (zijn interpretatie van de 10.000 uur regel). In zijn nieuwe boek ‘Praten met vreemden’ kiest hij een zwaarder onderwerp en is de toon veel donkerder. Gladwell legt uit waarom we zo’n moeite hebben om vreemden – mensen die we nog niet kennen – juist in te schatten.
In typische Gladwell-stijl (‘je denkt nu dat het zó zit maar het zit toch anders….’) neemt de Brits-Canadees-Jamaicaanse schrijver je mee door zijn zoektocht naar een antwoord op de vraag die hem jaren bezighield. Gefascineerd door menselijk gedrag duikt Gladwell in lessen van de wetenschap en trekt hij erop uit om het antwoord te vinden. Een formule die hem succes bracht. Boeken die, goed geschreven, lezen als TED Talks.
Het brengt je deze keer als lezer onder meer bij Black Lives Matter, Hernan Cortès, oplichter Bernie Madoff, spionnen van Fidel Castro, verhoormethoden van de CIA en de goedgelovige Britse premier Neville Chamberlain die er eind jaren dertig op vertrouwde dat Hitler geen kwaad wilde. Doordat Gladwell in dit boek enorm uitwijdt (het ene moment zit je in een politie-onderzoek in Baltimore, dan weer lees je hoe een dichteres zelfmoord pleegde) ben je soms als lezer geneigd te denken ‘waar ben ik ook alweer?’. En dan knoopt Gladwell de lijnen toch weer aan elkaar. Knap hoe hij dat doet. Je leest non-fictie die als fictie is geschreven. En waar veel tijd in is gestoken.
“Non-fictie die als fictie geschreven is”
We overschatten onszelf
Terug naar de centrale vraag: hoe kan het toch dat we vreemden niet goed inschatten? Het antwoord bouwt Gladwell stap voor stap op. We gaan allereerst uit van het goede in de ander (‘Truth-Default Theory’) want dat heeft ons als samenleving ver gebracht. We overschatten daarbij echter wel ons vermogen om iemand goed in te schatten: we blijven hangen in onze eerste indruk maar eigenlijk herkennen we leugens en emoties niet goed, ook al denken we dat wel. Vermakelijk zijn de passages waarin Gladwell beschrijft hoe de slimste mensen van de CIA zich in de luren lieten leggen door spionnen en terroristen.
“We gaan uit van het goede in de ander maar overschatten onszelf”
Aan het eind van het boek wil Gladwell de verhaallijnen samenbrengen om aan te tonen wat de gevolgen zijn als het misgaat. Je leest vanuit welke invalshoeken wetenschappers en mensen uit de praktijk (in dit geval politie-agenten) te werk gaan om maatschappelijke problemen te verklaren en op te lossen. En waar dat fout gaat, ondanks goede intenties. Neem de Amerikaanse politie die eindelijk een manier ontdekt heeft om criminaliteit heel gericht aan te pakken na enkele mislukte experimenten. De oplossing: automobilisten aanhouden omdat de wet hen dan in staat stelt om te fouilleren en de auto te doorzoeken. De mindset van agenten verandert doordat ze een tunnelvisie ontwikkelen: iedere automobilist is immers een potentiële crimineel. En zij zoeken criminelen. Het tragische incident waar het boek mee opent en afsluit is veelzeggend. Ik wil niet teveel verklappen maar de taal, verbaal en non-verbaal, van vreemden blijken we dan toch niet zo goed te herkennen, zo betoogt Gladwell.
Een nieuwe richting: schrijvers als vertellers
Het boek is de moeite waard voor nieuwsgierige lezers die meegaan in de vertelstijl van Gladwell. Het boek geeft inderdaad een antwoord op de centrale vraag waarom praten met vreemden zo lastig is. Of dat het hele verhaal is, vind ik als lezer lastig om te bepalen. Wat ik wel mis is, is een antwoord op de vraag hoe we dan wèl met vreemden kunnen omgaan. Dat heb ik niet echt gevonden in dit boek. Maar Gladwell zal ongetwijfeld vinden dat ik dat als lezer maar zelf moet bedenken.
Zoals gezegd is dit boek donkerder dan zijn vorige boeken, dat was even wennen.
Misschien is dit boek een voorbode van de nieuwe richting die Gladwell is ingeslagen? Daarover nog het volgende. Ik heb het boek gelezen in de dagen nadat ik een lezing van Gladwell in Utrecht bijwoonde. Die lezing bij The School of Life was boeiend en vloog voorbij. Verhalen vertellen, dat zal voor schrijvers op in de toekomst op veel meer manieren gaan. Niet alleen een papieren boek of een e-book maar vooral ook luisterboeken en podcasts (onderweg) en lezingen (in zijn geval een belevenis) of theatercolleges, zoals het hier heet. Gladwell verlegde de laatste jaren zijn focus van boeken naar een podcast (Revisionist History). Dat is niet alleen goed nieuws voor lezers maar ook voor een grote groep vreemden die zijn werk nog niet kennen maar nu laagdrempelig kunnen instappen en ondanks een druk bestaan toch het gedachtegoed van een schrijver willen leren kennen. Lezers worden luisteraars ….
Over de lezer
Patrick Davidson publiceerde onlangs het boek ‘Werkvuur: hoe energieke mensen & teams positieve impact maken’, samen met Hans van der Loo. Patrick is een veelgevraagd spreker en dagvoorzitter. Momenteel werken ze samen aan het nieuwe boek SuperVISIE dat in 2020 verschijnt.